Moralność trenera a losy młodych sportowców.

Wstęp do sytuacji problemowej

Będąc na studiach, wśród przedmiotów typowo kierunkowych, takich jak: metodyka nauczania piłki nożnej, judo, koszykówki, pływania… i kilkunastu innych sportów oraz przedmiotów wyjaśniających funkcjonowanie ludzkiego organizmu, miałem zajęcia typowo humanistyczne. Traktowałem je nieco po macoszemu, zresztą nie ja jeden, wśród wielu nudnych godzin spędzonych na salach wykładowych trafiały się jednak i takie, które rozpalały żar w oczach studentów i podnosiły tętno identycznie, jak wykonanie kołowrotu okrocznego na zajęciach z gimnastyki.
Jednym z takich zajęć była etyka. Ta z pozoru mało obchodząca dwudziestoletnich dresiarzy zabrała mi kawał wolnego czasu na rozmyślaniu o moralnych zagadnieniach ze sportowego obszaru. Po czasie uważam, że był to jeden z ciekawszych przedmiotów na AWF-ie. Do tej pory lubię zastanawiać się nad pewnymi dylematami moralnymi z obszaru sportu.
Poniżej w ramach „intelektualnej zabawy” zamieszczam krótką historie trenera, w którego skórę chciałbym żebyście weszli i zastanowili się jak powinien postąpić, jako osoba odpowiedzialna za losy młodych sportowców.

Uznany trener, spod którego skrzydeł wyszło kilkoro znakomitych zawodników, prowadzi obecnie grupę biegową, w skład której wchodzi paru zdolnych, młodych biegaczy. Dzięki temu, że w przeszłości trener stał za sukcesem innych zawodników, nikt nie kwestionuje jego autorytetu, a jego grupa biegowa jest zawsze kompletna. Przynależność do niej jest pewnego rodzaju nobilitacją dla trenujących.

Trener, to gość w 100% nastawiony na realizację celu. Mówi o tym zawodnikom wprost: „U mnie się nie biega, u mnie się zapi****la na maksa. Nie interesują mnie brązowe krążki, interesują mnie Mistrzowie, mają to być ludzie z mojego teamu!”. Filozofia treningowa jest prosta, ale do bólu skuteczna.

W drużynie ambitnego trenera znajdują się zawodnicy, o dokładnie takim samym nastawieniu do sportu, jak On. Chcą wygrywać, chcą bić rekordy i przekraczać granice swoich możliwości. Miejsce w drugiej dziesiątce na zawodach oznacza dla nich porażkę i anonimowość. Ich motorem i siłą napędową jest wizja wdrapania się na szczyt listy wyników. Każdy z nich pragnie udowodnić, że jest mocniejszy od całej reszty biegaczy.
Ta paczka kilku chłopaków stanowi jednocześnie pewnego rodzaju środowisko społeczne, w ramach którego funkcjonują długimi godzinami podczas treningów, wspólnych wyjazdów, obozów treningowych, a nawet zawodów sportowych. Siłą rzeczy, oprócz relacji partnersko-treningowej, powstają również relacje typowo socjologiczne, sympatie i antypatie. Każdy w drużynie zaczyna pełnić określoną rolę. Łatwo wyobrazić sobie, że liderem staje się zawodnik z najlepszymi wynikami, który może osądzić „co jest dobre, a co nie”. Ktoś inny pełni funkcję „grupowego wesołka”, który rozładowuje napięcie i presję towarzyszącą sportowej rywalizacji, oczekiwaniom trenera, a nawet wynikającą z ambicji pozostałych zawodników.

Trener, to człowiek, którego zadaniem jest obserwacja. Widzi swoich podopiecznych i zdaje sobie sprawę z ich zalet i wad. Dzięki bogatemu doświadczeniu, już po kilku miesiącach współpracy z zawodnikiem potrafi zdefiniować, czy ten reprezentuje dobry poziom i ma szansę na dalszy rozwój, czy jednak nigdy Mistrzem nie zostanie, stanowiąc już zawsze tło dla najlepszych.

Któregoś dnia, do naszego trenera zgłasza się młody chłopak. Posiada obiecujące wyniki i jest szalenie ambitny. Nawet w oczach trenera jawi się jako ktoś reprezentujący wąski obszar ludzi wciśniętych między determinację a obsesję na punkcie wygrywania. Dla Adama (tak nazwijmy tego młodego i nastawionego na sukces zawodnika), trener jest guru, którego każde słowo jest cenniejsze od złota. Gdy trener mówi, żeby wykonał interwały 6 x 1 km po 3:05, ten wykonuje jednostkę bez zająknięcia co do sekundy, mimo że przez resztę dnia słania się na nogach z wyczerpania. Gdy trener zaleca podbiegi pod wzniesienie o nachyleniu 5%, Adam potrafi przejechać 50 kilometrów w poszukiwaniu odpowiedniego wzgórza. Sam trener zadaje pytanie Adamowi: skąd u Ciebie tyle determinacji? W odpowiedzi słyszy, że ten chce być najlepszym biegaczem i nie spocznie, dopóki celu nie osiągnie.

Mijają miesiące i trener zaczyna obserwować dwie istotne rzeczy. Pierwsza, to postawa grupy. Okazuje się, że w zespole, z którego teoretycznie nie dało się już nic wycisnąć, gdzie wszyscy trenowali już wcześniej na maksa, zawodnicy dzięki obecności Adama, zasuwają z dodatkową porcją energii. Adam zaczął pełnić w ich mikro społeczności rolę motywatora do szukania absolutnych rezerw. Pokazuje innym chłopakom, że wbrew pozorom można robić więcej i dokładniej. Część zaczyna naśladować jego postawę, bo obawia się bezpośredniej rywalizacji z nim, inni czują się „obnażeni” brakiem takiego pożądania sukcesu i równają do ambitnego kolegi. W efekcie niemal wszyscy w drużynie poprawiają swoje wyniki. Trener jest zdumiony i wniebowzięty. Zaciera ręce, bo szykuje mu się najowocniejszy sezon w karierze coacha.
Jednak jego entuzjazm nieco mąci druga rzecz, którą obserwuje w swojej drużynie. Adam mimo najwaleczniejszej postawy jaką można spotkać u zawodnika, nie poprawia swoich wyników. Te zaledwie drgnęły od początku współpracy, mimo że trener zastosował wszystkie znane sobie sposoby na poprawę jego wyników. Próbował dosłownie wszystkiego, sposobów sprawdzonych i tych, do których sam nie do końca był przekonany. Konsultował przypadek z innymi ekspertami, szukał rozwiązania jak tylko potrafił, ale nie dał rady. Adam zatrzymał się z rozwojem i do mistrzowskiego poziomu było mu nadal bardzo daleko.

Adam natomiast nie zraził się ani trochę. Konsekwentnie wykonuje polecenia trenera, wierząc mu bezgranicznie. Od czasu do czasu rzuci jedynie, że udowodni wszystkim, jak wysoko można zajść dzięki ciężkiej pracy i konsekwencji. Trener wie jednak, że Adam nigdy Mistrzem nie zostanie, a z pewnością nie pod jego sterami. Nie chce mówić tego Adamowi, bo zdaje sobie sprawę, że taka informacja „zabiłaby jego postawę”, a ta jest bezcenna w kontekście sukcesów innych zawodników z drużyny.

W tym momencie trener staje przed wyborem natury moralnej:

A) Powinien powiedzieć prawdę Adamowi, że ten nigdy nie zostanie najlepszym zawodnikiem i stracić tym samym wielkie koło napędowe w swojej drużynie, co może zaważyć na zdobyciu tytułu Mistrza przez innych podopiecznych?
Wówczas Adam pozna prawdę, nie będzie szczęśliwy i prawdopodobnie odejdzie od sportu, ale trener zachowa wobec zawodnika pełną szczerość.

B) Powinien potraktować Adama, jako „mięso armatnie”, ponieważ zawsze podkreśla, że w jego drużynie walczy się o Mistrzostwo bez względu na koszta i zawodnik powinien mieć świadomość, że w tych kosztach może się znaleźć? Ponadto, Adam dzięki „brakowi świadomości”, że nigdy nie zostanie Mistrzem, może robić coś co kocha i żyć marzeniami, a słowa trenera, że Mistrzem nigdy nie zostanie zabiłby w nim niespotykaną postawę.

W tle pozostaje zespół. Czy mówiąc Adamowi prawdę i spisując go na straty, co osłabi morale w całym teamie i przełoży się na gorsze wyniki innych chłopaków podczas Mistrzostw, trener będzie mógł powiedzieć do nich: „Zrobiłem wszystko, co mogłem żebyście zdobyli ten tytuł.” – czy będzie to jednak kłamstwo, bo można było przecież „złożyć Adama w ofierze”?

Zachęcam żeby dzielić się swoją opinią. Ja póki co z odpowiedzią się wstrzymam, chociaż mam swój typ, po 2 dniach rozważania. Co nie zmienia faktu, że jutro punkt widzenia może mi się zmienić. Jednocześnie wiem, że trudno odpowiedzieć jest „zero-jedynkowo” – A lub B. Czynników warunkujących decyzję trenera w prawdziwym życiu byłoby kilkadziesiąt. Nie mniej, nawet taka wysterylizowana sytuacja pobudza do rozważań.